Một ngày cuối tháng 4-2017, những thành viên thuộc Hội truyền thống Trường Sơn đường Hồ Chí Minh - Sư đoàn 470 từ khắp các tỉnh, thành cả nước tìm về Thái Nguyên để ôn lại kỷ niệm một thời binh lửa. Mỗi người một miền quê, từ Thái Nguyên, Bắc Ninh, Thái Bình, Thanh Hóa…nhưng họ đều từng được biên chế trong cùng một đơn vị, trực tiếp đánh địch, vận chuyển vũ khí và đảm bảo giao thông trên tuyến cuối cùng của đường mòn Hồ Chí Minh.

Chúng tôi gặp cụ Hoàng Tư (98 tuổi) trong căn nhà nhỏ nằm giữa làng ở xã Diễn Lộc, huyện Diễn Châu, Nghệ An, người lái xe năm xưa trong chiến dịch Điện Biên Phủ vẫn còn minh mẫn, nhanh nhẹn khi đã bước sang tuổi xưa nay hiếm. Ông Tư từ tốn rót nước mời khách, những ngày hào hùng cùng các đồng đội chở chuyến "hàng đặc biệt" vào ngày 8/5/1954 trong ký ức người cựu bình già chầm chậm ùa về.

Làng Hà Lâng, xã Đắk Na, huyện Đắk Tô (nay thuộc huyện Tu Mơ Rông), tỉnh Kon Tum nhỏ bé nằm sâu giữa đại ngàn hướng về đỉnh Ngọc Linh cao ngất, bốn mùa sương mù bao phủ. Trong ngôi làng bé nhỏ đó, năm 1944, có một gia đình Xê Đăng nghèo khổ nhưng vẫn âm thầm hoạt động giao liên cho cách mạng là vợ chồng ông A Đức và bà Y Bla. Ông bà sinh được một con gái nhỏ nhắn dễ thương, đặt tên là Y Buông.

“Trong Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, lực lượng đặc công đảm nhiệm vai trò như một lực lượng đột phá, luồn sâu, tiến công các mục tiêu hiểm yếu, quan trọng và “mở cửa” cho các cánh quân tiến vào giải phóng Sài Gòn”- Đó là khẳng định của Đại tá Bùi Minh Hiếu, nguyên Trung đoàn trưởng Trung đoàn Đặc công 198 anh hùng, đơn vị hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ trong Chiến dịch Hồ Chí Minh.

Đã 45 năm trôi qua nhưng ký ức về 81 ngày đêm chiến đấu bảo vệ Thành cổ Quảng Trị vẫn rất rõ nét trong tâm trí cựu chiến binh (CCB) Nguyễn Văn Phi, nguyên Chính trị viên Đại đội 4 (Tiểu đoàn 7, Trung đoàn 95, Sư đoàn 325, Quân đoàn 2).

“Vì mẹ ơi, con biết/trái tim con là thơ/trái tim con là rừng là núi /là lúa là ngô là cam là bưởi /là quá khứ, là tương lai /là khổ đau, là hạnh phúc /là đấu tranh, là bất khuất/Trái tim là của con người/viết lịch sử mình trên mặt đất/bằng từng nét máu thắm tươi” – chẳng hiểu sao mỗi dịp Xuân về, đến thăm mẹ Phạm Thị Trinh, trong tôi lại cứ bật lên những lời thơ Trần Quang Long, như thế...

63 năm đã trôi qua, những chiến sĩ Điện Biên năm xưa, người còn sống cũng đã bước sang độ tuổi "xưa nay hiếm", khó có thể nhớ hết những câu chuyện của quá khứ. Nhưng suốt 30 năm qua, có một người phụ nữ nhỏ nhắn đã lặn lội gom nhặt, kết nối và thu thập những chiến công, hồi ức đẹp của các chiến sĩ Điện Biên. Đó là Trung tá Lò Thị Xuân, Trưởng phòng Nghiên cứu sưu tầm-Hướng dẫn nghiệp vụ, Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam.